Onderhoud kapitaalgoederen

Wij zetten ons in voor een veilige, groene en leefbare openbare ruimte. Deze openbare ruimte bestaat uit wegen, riolering, kunstwerken, water en groen. Daarnaast zetten wij onze gebouwen in voor het bereiken van bestuurlijke doelen, zoals het huisvesten van culturele instellingen, scholen, sportverenigingen en wijkcentra. Openbare ruimte en gebouwen zijn (voor een groot deel) kapitaalgoederen. U vindt hieronder beschreven welke beleidskaders er zijn voor onze kapitaalgoederen. Ook benoemen wij de financiële consequenties van het beleid ten aanzien van onze kapitaalgoederen.

I nleiding
We werken voortdurend aan het in stand houden van de kapitaalgoederen in de openbare ruimte, zoals wegen, bruggen, riolering, groen en verlichting. Het daarvoor gewenste niveau is ‘de Amersfoortse basis’. In 2021 hebben we de kaders geactualiseerd en opnieuw vastgelegd in het 'Integraal beheerplan openbare ruimte 2022-2031' en het Gemeentelijk Rioleringsplan voor 2021 tot en met 2031 (beiden vastgesteld juni 2021).

Samen geven deze plannen de geactualiseerde kaders voor ontwikkelend beheer en onderhoud van de openbare ruimte:

• Technische in stand houden van de openbare ruimte: Uitgangspunt voor beheer en onderhoud is dat de openbare ruimte veilig en functioneel blijft en er geen kapitaalvernietiging plaatsvindt. Dit is samen te vatten als de 'technische noodzaak'. Op deze manier voldoen we ook aan onze wettelijke zorgplicht voor de openbare ruimte.
• Invulling geven aan gemeentelijke beleidsdoelen en ambities: Naast de technische noodzaak geven we met de projecten en maatregelen vorm aan de gemeentelijke wensen, ambities en opgaven, zoals de duurzaamheids- en klimaatdoelstellingen.
• Integrale projecten en benutten meekoppelkansen: We zetten in op het integraal aanpakken van straten en buurten. Waar mogelijk combineren we daarbij onderhoud en vervangingen met de maatregelen voor bijvoorbeeld de energietransitie, zoals de aanleg van collectieve warmtenetten, het verzwaren van de elektriciteitsnetten en de aanpassing of verwijdering van het gasnet.
• Gebiedsgerichte benadering: Het benutten van koppelkansen en het invullen van ambities in projecten vragen om afstemming op wijkniveau. Dit kan niet alleen binnen projectgrenzen.
• Maatschappelijke wensen: In de projecten die wij uitvoeren is steeds uitgebreid overleg met omwonenden en belanghebbenden om hun wensen in de uitvoering op te nemen. We zoeken steeds naar mogelijkheden.

Financiën
Het uitvoeren van beheer en onderhoud van de openbare ruimte en riolering is in 2021 gedekt vanuit de volgende middelen:

• Exploitatie (dagelijks en groot onderhoud, zoals de integrale wijkonderhoudsbestekken).
• Voorziening 'groot onderhoud openbare ruimte' (groot onderhoud wegen/openbare ruimte, baggeren en vervanging groen en bomen):
  De voorziening openbare ruimte is bedoeld voor het uitvoeren van groot onderhoudsprojecten, zoals asfalteringswerkzaamheden, vervangingen van groen en bomen en baggeren. Er is in 2021 € 4 miljoen in de voorziening gedoteerd.
• Voorziening onderhoud riolering (ex artikel 44 lid 1c BBV):
  De voorziening is bedoeld voor groot onderhoud aan rioleringsprojecten die hun oorsprong vinden in het GRP 2012-2021. Hiervoor is € 26,9 miljoen gedoteerd vanuit de voorziening middelen derden (ex artikel 44 lid 2 BBV). Deze voorziening wordt opgeheven wanneer deze projecten zijn afgerond.
• Voorziening toekomstige vervangingsinvesteringen riolering (ex artikel 44 lid 1d BBV):

De voorziening is bedoeld voor de vanaf 2022 in de rioolheffing opgenomen spaarcomponent. Deze wordt gebruikt om de investeringen in rioolprojecten die hun oorsprong vinden in het GRP 2021-2031 versneld te kunnen afschrijven na activatie.

• Voorziening middelen derden (ex artikel 44 lid 2 BBV):

De voorziening wordt gebruikt als egalisatievoorziening voor het productsaldo riolering (hiervoor is een saldo benodigd tussen de € 0,5 en € 1 miljoen). Het meerdere in de voorziening wordt aangewend ter dekking van de kapitaalslasten van investeringen uit de periode 2018-2020.

• Vervangingsinvesteringen (ten behoeve van vervanging van o.a. wegen, openbare verlichting, bruggen, kademuren en grote speelplekken):
  De onderdelen van de openbare ruimte die worden vernieuwd worden geactiveerd conform de BBV. De afschrijvingstermijnen verschillen, waarbij we voor het integraal herinrichten van de openbare ruimte 35 jaar rekenen. Voor 2021 was de investeringsruimte € 7,5 miljoen. Door achterstand in de uitvoering resteren middelen uit voorgaande jaren.

De uit te voeren projecten, gedekt vanuit deze voorzieningen en de vervangingsinvesteringen, plannen we jaarlijks via het Meerjarenuitvoeringsprogramma Openbare Ruimte. Voor 2021 betrof dit het MJP-OR 21-24. De inzet is om werkzaamheden samen te voegen tot integrale herinrichtingsprojecten, met een gecombineerde financiering vanuit de voorziening openbare ruimte voor het groen, de diverse voorziening riolering voor riolering en water en de vervangingsinvesteringen voor de overige onderdelen van de openbare ruimte.
Zowel de hoeveelheid als de complexiteit van de projecten neemt toe. Tot 2020 lukte het om een steeds groter programma uit te voeren, waarbij de groei onvoldoende was om alle achterstanden in halen. In 2021 is (in navolging van 2020) het volume aan uitgevoerde projecten licht gedaald. De lastige werkomstandigheden door Corona zijn hier voor een deel debet aan. Ook zorgen een gebrek aan (project)capaciteit en lange besluitvormings- en participatietrajecten soms voor vertragingen. O.a. door inzet van meer capaciteit werken we in 2022 aan zowel het uitvoeren van de vertraagde projecten als het opstarten van de geplande nieuwe projecten. Voor deze nieuwe projecten richten we ons op de projecten, waar relatief weinig afstemming en overleg voor nodig is, en samenhangende projecten in een gebiedsgerichte aanpak. Hierdoor verkorten we de doorlooptijd en sturen we op een groei van het aantal uit te voeren projecten.

Tabel POK.01: Uitgaven voor groot onderhoud en vervanging openbare ruimte

Grafiek: POK.01 Uitgaven voor groot onderhoud en vervanging openbare ruimte

Stand voorzieningen
Op 1 januari 2021 resteerde er nog € 33,7 miljoen in de twee voorzieningen. Doordat er in 2021 meer in de voorzieningen is gestort dan is besteed aan projecten, is dit bedrag op 31-12-2021 licht toegenomen naar € 34,4 miljoen.

Tabel: POK.02 Stand voorzieningen 2021

Grafiek: POK.02 Stand voorzieningen 2021

Voorziening openbare ruimte
De voorziening openbare ruimte is toegenomen met € 1,537 miljoen. Dit komt doordat er meer projecten met betrekking tot vervanging en onderhoud vanuit de vervangingsinvesteringen zijn bekostigd.
Voorziening riolering
Met de vaststelling van het GRP 2021-2031 is er niet meer 1 voorziening riolering, maar zijn er 3 voorzieningen voor de riolering met elk hun specifieke functie. De ruimte binnen de oude voorziening riolering dat beschikbaar was voor projecten die hun oorsprong al in het GRP 2012-2021 vonden, is overgeheveld naar de voorziening onderhoud riolering. Het restant is blijven staan voor onder andere de kapitaallasten voor de rioolinvesteringen uit de jaren 2018-2020.
Het jaar 2021 is het laatste jaar waarin de jaarlijkse dotatie aan de voorziening middelen derden is toegevoegd. Vanaf 2022 wordt er namelijk gewerkt met een spaarcomponent voor toekomstige vervangingsinvesteringen in de rioolheffing. De voorziening middelen derden kan nog wel gevoed worden met het saldo op het product riolering. In 2021 was dat € 0,5 miljoen.

Terugblik 2021
Groot onderhoud en projecten
De nadruk in het programma ligt in projecten in de woongebieden. In 2021 liggen de meeste projecten in de oudste delen van de stad, zoals de zuidelijke delen van Amersfoort en kernen Hoogland en Hooglanderveen. Er zijn enkele grote projecten afgerond, zoals de integrale herinrichting van Berg 7/Frederikslaan, de Bisschopsweg en Randenbroekerweg Noord. Daarnaast zijn enkele bruggen vervangen, bijvoorbeeld bij Elsenburg en Nieuwerhoek en Kabof-Overpad. Bij de Koppelbrug zijn de remmingwerken vervangen. Bijna afgerond is de aanpassing van het rioolstelsel en de herinrichting van de Jacob Catslaan en de renovatie van de kademuren aan de Zuidsingel. Er zijn meerdere kunstgrasvelden vervangen en aangelegd.
Op het Isegrimplein in Schothorst is groen en een wadi aangelegd. Vanuit een bewonersinitiatief is hier een voorbeeld- en proefproject ontstaan waar we experimenteren met de mogelijkheden op stenige en daardoor warme en onaantrekkelijke parkeerpleinen. Het Florentijnplein volgt. Het zijn voorbeelden voor een groene en klimaatadaptieve invulling van parkeerpleinen, waar er nog veel meer van zijn in de stad.
Een aantal grote projecten is in voorbereiding en lopen door naar de komende jaren. Voorbeelden zijn het project herinrichting Engweg en omgeving, Bachweg en omgeving, Wolvenstraat-Vossenstraat, Palmstraat-Hulststraat en Dollardstraat-Spaarnestraat.
In 2021 is helaas minder uitgevoerd dan gepland, maar de redenen voor vertraging zijn heel verschillend: van ziekte en daardoor verminderde capaciteit in de organisatie, uitstel vanwege (onvoorziene) externe factoren als woningbouw, technische knelpunten of meer benodigde tijd voor communicatie en participatie. Zo zijn de voorbereiding voor de aanpak riolering en herinrichting straten van Jericho-Jeruzalem tijdelijk stilgelegd en is besloten om voorlopig alleen met Jeruzalem door te gaan. Bij de Kelvinstraat-Reamurstraat wachten we op woningbouw. Voor de Zevenhuizerstraat moest een nieuw ontwerp en bestek worden gemaakt. Bij de Wolframkade blijkt de grond onder de zo slecht dat een andere oplossing moet worden gevonden voor het vervangen van de damwand.

Naast de genoemde wijken verschuift in de komende jaren de aandacht naar o.a. Schuilenburg en Liendert. In beide wijken zijn we in 2021 met verkenningen op wijkniveau gestart, aansluitend bij de doelstelling om gebiedsgericht te werken. In Liendert sluiten we daarbij aan op het wijkperspectief. Deze zullen leiden tot diverse herinrichtingsprojecten. De eerste is daarbij gestart, namelijk De Horsten.
Een van de niet uitgevoerde projecten is een grootschalig vervangingsprogramma van lichtmasten. Gekozen is om eerst de vervanging van armaturen in Vathorst uit te voeren om ervaring op te doen met nieuwe eisen aan duurzaamheid en circulariteit. Deze kunnen vervolgens we vervolgens ook toepassen in het veel grotere vervangingsprogramma. Bedoeling is om in 2022 de aanbesteding uit te voeren.

De vastgelegde ambitie is 'Amersfoortse basis'. In de maatregelen en onderhoudsbestekken betekent dit minimaal een B-kwaliteit voor de technische staat van de openbare ruimte. Op een aantal onderdelen bieden onze aannemers een betere of A-kwaliteit. Daarmee realiseren we in Amersfoort een goede onderhoudskwaliteit. De beeldkwaliteit was in 2021 over het algemeen op orde. De afwijking is doorgaans minder dan 10%. De opgelegde boetes voor het niet voldoen aan de kwaliteit zijn vergelijkbaar met de voorgaande jaren en duiden niet op een verandering of verlaging van de kwaliteit.

De kwaliteit van het groen is stabiel, op hetzelfde niveau als 2020. Voor bomen is met het bomenfonds een slag gemaakt met het inlopen van de achterstanden van vervangingen of inboet van bomen (veiligheidskap). O.a. door de stijgende prijzen is tegelijkertijd uitvoeren van de jaarlijkse vervangingen niet volledig mogelijk.

Het vertragen van groot onderhoud en vooral herinrichtingsprojecten zorgt voor meer dagelijks onderhoud op verhardingen. De kwaliteit blijft nog binnen de norm, maar het leidt wel tot meerkosten op stelposten (civieltechnisch werk) van de wijkonderhoudsbestekken. In de praktijk betekent dat bijvoorbeeld gaten/sinkholes in elementenverharding door gaten in riolering, meer onkruidgroei. Ook worteldruk van bomen is een belangrijke oorzaak voor het verminderen van de kwaliteit. Deze gebieden staan in de planning, maar het duurt langer voor we daadwerkelijk tot uitvoering komen. We waarborgen overal de veiligheid en functionaliteit, maar moeten in die buurten soms concessies doen aan de beeldkwaliteit en ‘toonbaarheid’.
Er is een toename van het aantal meldingen over de openbare ruimte. Meer wandelen en verblijven in de stad maakt dat men ook meer ziet. De corona-periode laat duidelijk meer gebruik van onze groene plekken zien. Dit leidt tot extra slijtage, maar helaas ook tot extra vervuiling en vernielingen. Opvallend is dat de traditionele snoeproutes minder vies zijn, terwijl de parken en het groen langs de veel vaker en sneller vervuilen. Het is positief dat groen steeds meer als verblijfsplek wordt gebruikt. Maar helaas wordt na een picknick niet altijd opgeruimd. Maar ook de bakken zijn voller dan in de vorige jaren en over de hele stad is meer (zwerf)afval ingezameld. Een opmerkelijke uitzondering was de periode van de avondlockdown, met heel weinig afval op straat. De stijging van het aantal honden is ook merkbaar in de behoefte aan voorzieningen. Er zijn in 2021 veel hondenbakken aangevraagd.
De aannemers moeten meer inzet leveren om de afgesproken kwaliteit te halen en dit leidt in de huidige contracten niet tot financiële consequenties. De gevraagde kwaliteit wordt gehaald.

Tabel: POK.03 Onderhoudtabel

Beleidskader - Gebouwen voor maatschappelijk en ruimtelijk beleid

De gemeentelijke vastgoedportefeuille bestaat in hoofdlijn uit twee delen: het maatschappelijk vastgoed en het strategische vastgoed. In totaal zijn het circa 375 vastgoedobjecten, bestaande uit gebouwen en gronden. Het maatschappelijk vastgoed huisvest organisaties die van belang zijn voor een prettige woonomgeving, sociale cohesie en maatschappelijk welzijn. Het zijn musea, wijkcentra, monumenten, sportgebouwen en -velden, atelierruimtes, terreinen voor volks- en speeltuinen en scoutingverenigingen en enkele tijdelijke onderwijsgebouwen. Ook hebben we zeven multifunctionele accommodaties (MFA's), waarin meerdere functies met elkaar in één gebouw gehuisvest zijn. Dit betreffen relatief grote en moderne gebouwen in onze portefeuille. Ter illustratie: deze zeven gebouwen beslaan meer dan een kwart van het aantal vierkante meters in onze portefeuille. Voorbeelden zijn het Eemhuis, het Icoon en de Bron. Daar waar wij voornemens zijn maatschappelijk vastgoed te vervangen, staat dit opgenomen onder de geplande investeringen.
Onderdeel van ons vastgoed zijn ook ongeveer 25 monumentale objecten, onder andere de Koppelpoort, de Onze Lieve Vrouwe-toren en de Monnikendam. Het zijn met name objecten die een cultuurhistorische en/of maatschappelijke functie binnen de gemeente hebben. De exploitatie van deze groep panden kan door hun kenmerkende karakter niet kostendekkend gebeuren. Deze objecten zijn niet of slechts gedeeltelijk te verhuren en hebben hoge onderhoudskosten, omdat het onderhoud zeer specialistisch van aard is.

De strategische portefeuille bestaat uit (tijdelijk) vastgoed, dat verworven is voor de uitbreiding en kwalitatieve verbetering van de stad, zoals voor woningbouw en voor bedrijfsmatige en infrastructurele projecten. Ook het te verkopen vastgoed maakt onderdeel uit van de strategische portefeuille.
Het beheer en de exploitatie van ons vastgoed hebben wij voor een groot deel uitbesteed aan SRO Amersfoort BV. Hiertoe hebben wij met SRO een Raamovereenkomst onroerende zaken gesloten, waarin ook zaken als staat van onderhoud en exploitatierisico zijn opgenomen. Eind 2019 is er voor een periode van drie jaar een overeenkomst gesloten. Voor de sportgebouwen en ook de meeste van de welzijns- en culturele gebouwen bouwt SRO de onderhoudsvoorziening op en voert zij vanuit deze voorziening het meerjarig, planmatig onderhoud uit. Voor de MFA's en de Flint geldt dat de gemeente de onderhoudsvoorziening opbouwt. De basis voor deze voorziening zijn meerjarige onderhoudsplannen die elke drie jaar geactualiseerd worden. Een actualisatie van onderhoudsplannen kan invloed hebben op de hoogte van de noodzakelijke voorziening en daarmee de jaarlijkse dotatie aan deze voorziening.
In de Raamovereenkomst hebben wij met KPI’s vastgelegd welke informatie over ons vastgoed SRO rapporteert op de thema's veiligheid, duurzaamheid en klanttevredenheid. Vanuit deze informatie werken wij met SRO aan de verbetering van de prestaties van ons vastgoed. Daarnaast werken wij aan deze verbetering op basis van de kaders in de Nota Vastgoedbeheer, bijvoorbeeld door beleid te ontwikkelen op het verduurzamen en het beter toegankelijk maken van ons vastgoed. Er is een Routekaart opgesteld voor de verduurzaming van onze vastgoedportefeuille. Dit heeft geleid tot het beschikbaar stellen van budget in de begroting 2021-2024 en vervolgens ook in de begroting 2022-2025 voor de verduurzaming van onze portefeuille. Elk jaar wordt bij de begroting de volgende jaarschijf aangevraagd. In 2021 met doorloop naar 2022 worden het Eemhuis, sporthal Nieuwland, dorpshuis De Neng en gymzaal Rubensstraat verduurzaamd.

Beleidskader- Gebouwen voor gemeentelijke organisatie

In december 2021 heeft de raad het schetsontwerp voor de nieuwbouw van het stadhuis en het bijbehorende investeringskrediet vastgesteld.
In afwachting van de oplevering van het nieuwe Huis voor de Stad eind 2025 wordt in de huidige gebouwen alleen het instandhoudingsonderhoud uitgevoerd. Om te kunnen voldoen aan de recente behoeften aan hybride en activiteitgericht samenwerken en aan wettelijke eisen m.b.t. brandveiligheid en ARBO zullen komende jaren nog werkzaamheden noodzakelijk zijn.
Gezien de planvorming voor het Stadhuis in 2015 sloot de voorziening onderhoud stadhuiscomplex niet meer aan bij het meerjarenonderhoudsplan en is op basis van verslaggevingsregels de voorziening geheel vrijgevallen en gestort in de  bestemmingsreserve onderhoud gebouwen stadhuisplein. De reserve wordt sindsdien gevoed met de jaarlijkse dotatie voor onderhoud gebouwen stadhuisplein. De onttrekking zal op basis van de werkelijke uitgaven plaatsvinden. Dat betreft instandhoudingsonderhoud voor de huidige gebouwen. Na het gereedkomen  van de nieuwe huisvesting wordt een nieuw duurzaam meerjarenonderhoudsplan opgesteld, waarna de reserve wordt omgebouwd naar een reguliere onderhoudsvoorziening.
Voor de te behouden locaties (Stadhuisplein 4,5 en 7, Hof 2 en de gebouwen van het CNME) geldt dat het beheer en onderhoud van deze panden in lijn wordt gebracht conform de beleidskaders in de Nota Vastgoedbeheer. Voor deze locaties zijn nieuwe duurzame meerjarenonderhoudsplannen opgesteld.

Onderwijsgebouwen

Wij hebben het economisch claimrecht op de onderwijsgebouwen voor primair, speciaal en voortgezet onderwijs. Na een wijziging van de onderwijswetgeving op 1 januari 2015 zijn alle schoolbesturen verantwoordelijk voor het totale onderhoud en aanpassingen aan schoolgebouwen. Wij zijn verantwoordelijk voor nieuwbouw, uitbreiding en vervangende nieuwbouw. Wij hebben een Integraal Huisvestingsplan gemaakt om onderwijshuisvesting te vervangen en te verduurzamen. Sinds 2019 is de uitvoering van de gemeentelijke zorgplicht voor onderwijshuisvesting doorgedecentraliseerd naar 2 coöperaties van schoolbesturen: Samenfoort PO en Samenfoort VO. In de periode van 2019 tot 2059 worden in totaal 100 schoolgebouwen vervangen of vernieuwd.