Terugblik en bestuurlijke lessen
Net als vorig jaar blikken wij niet terug op een ‘gewoon’ jaar. Want ook in 2021 speelde corona een grote rol in het dagelijks leven van onze inwoners en in ons werk. Wij hadden te maken met versoepelingen van de coronamaatregelen die in het najaar weer aangescherpt moesten worden. En eind 2021 was er weer een lockdown nodig om te voorkomen dat de zorg overbelast zou raken. Deze maatregelen hebben opnieuw veel impact gehad op inwoners, ondernemers en verenigingen in Amersfoort. Tegelijkertijd zien we dat voorspellingen die in 2020 gedaan werden in de praktijk anders uitpakten. Onze economie bleek veerkrachtig en waar we in 2020 nog flinke werkloosheid verwachtten, zagen we in de afgelopen periode juist krapte op de arbeidsmarkt. Dat laat eens te meer zien dat de economische en maatschappelijke effecten van dit soort crises onvoorspelbaar zijn.
Het grote verschil met 2020 was bovendien dat we niet overvallen werden door de coronamaatregelen. Met de ervaringen van de periode daarvoor konden we adequaat en flexibel handelen waar dat nodig was. En er zo voor zorgen dat de negatieve gevolgen van de maatregelen voor iedereen zo klein mogelijk bleven. Dat deden we onder meer met het opstellen van een agenda voor herstel en perspectief na corona en met verschillende maatregelen om verenigingen, ondernemers en organisaties te ondersteunen. In de verschillende hoofdstukken van deze jaarstukken leest u daar meer over.
In de afgelopen periode zagen wij dat de meningen over hoe de pandemie het best zou moeten worden aangepakt steeds meer uit elkaar liepen. De naleving van maatregelen kwam meer onder druk te staan en de urgentie was minder breed gedeeld. Ook het vertrouwen in de overheid liep sterk terug. Dat geldt vooral voor het vertrouwen in de landelijke overheid, maar ook lokaal is dit een punt van aandacht. Het is daarom van belang dat wij in de komende periode met elkaar in gesprek blijven en blijven werken aan ontmoeting en onderlinge verbondenheid. En aan het betrekken van inwoners bij plannen voor onze stad.
Groeiende stad
Het betrekken van inwoners bij nieuwe ontwikkelingen en plannen is altijd van belang, maar vraagt gezien de schaalsprong die Amersfoort de komende tijd maakt extra aandacht. De groei van onze stad geeft kansen, maar maakt ook dat de vraag om de schaarse ruimte nijpender wordt en de belangenafweging die daarmee gepaard gaat lastiger. Zeker bij inbreiding en bij ontwikkelingen nabij bestaande wijken moeten we ervoor zorgen dat we in beeld hebben wat de brede impact daarvan is op de inwoners.
Die behoefte en noodzaak was er ook bij de wijken Soesterkwartier en Liendert. Door de verschillende ontwikkelingen en plannen in en rondom deze wijken ontstond de vraag naar een meer gebiedsgerichte aanpak, waarbij er een samenhangend beeld is van de impact op de wijk. Samen met de wijken zijn daarvoor twee wijkperspectieven opgesteld, waarmee we de behoeften en opgaven in kaart hebben gebracht. De twee perspectieven zijn bedoeld als pilot om te leren en ervaren hoe we in de toekomst op gebiedsniveau kunnen omgaan met vraagstukken uit diverse beleidsdomeinen en werkvelden, en met de behoeften van inwoners.
Naast die wijkgerichte aanpak en blik is er de behoefte om ontwikkelingen ook meer vanuit een samenhangende blik te bekijken, vanaf een hoger abstractieniveau. Dat zien we bijvoorbeeld heel concreet bij de ontwikkelingen in Langs Eem en Spoor en de Nieuwe Poort. We moeten ervoor zorgen dat we zicht hebben op de impact in de nabije wijken en buurten, maar deze ontwikkelingen willen we ook bekijken vanuit een bredere verstedelijkingsstrategie. Daarbij gaat het niet alleen om de woonopgave, maar ook om de bereikbaarheid van de stad, parkeren en voldoende voorzieningen zoals sport, cultuur, groen en recreatie. En om andere vraagstukken die ruimte vragen, zoals de opvang van asielzoekers en statushouders, woonwagenstandplaatsen, mogelijkheden voor zorg en wonen, islamitische begraafplaats etc.
Dat geldt ook voor de Westelijke Ontsluiting. Dit project is te lang benaderd vanuit het perspectief van doorstroming voor de auto. Ook in 2021 zijn we niet tot een oplossing gekomen voor het mogelijke financieringstekort van dit project. In de hoop de politieke impasse rondom dit project te doorbreken, besloot wethouder Buijtelaar na 11 jaar betrokken wethouderschap een stap opzij te doen.
In 2021 werd wel nog meer zichtbaar dat realisatie van de Westelijke Ontsluiting een voorwaarde is voor het kunnen voorzien in de groeiopgave en het komen tot een toekomstbestendig en duurzaam mobiliteitssysteem.
Met onder andere het Regionaal ontwikkelbeeld en de Omgevingsvisie en het verder werken aan programma Mondriaan zetten wij belangrijke stappen om dit soort ontwikkelingen en vraagstukken vanuit een breder perspectief te kunnen bekijken.
Met al deze ontwikkelingen zorgen wij voor een stad die zorgvuldig groeit. Dat Amersfoort een fijne stad is om te wonen, te werken en te verblijven wisten wij al lang, en het was dan ook een mooie bevestiging dat wij in de Atlas voor Gemeenten 2021 onder de 50 grootste gemeenten uit de bus kwamen als de stad met de beste ‘sociaal-economische positie’ van Nederland. Die score hebben wij vooral te danken aan de lage werkloosheid en een hoog opgeleide beroepsbevolking met daarin een hoge participatie van vrouwen. Verder wordt onze stad gekenmerkt door een hoge score op woonaantrekkelijkheid, onder meer dankzij het groene karakter van stad en omgeving, de goede bereikbaarheid en het veilige karakter. Kortom, een stad om trots op te zijn!
Duurzame stad
Binnen onze hoofdpijlers groeiende, duurzame en inclusieve stad gingen wij het afgelopen jaar verder met het voorbereiden van Amersfoort op de toekomst. Binnen de pijler duurzame stad werken we toe naar een gezonde toekomstbestendige stad, CO2 neutraal, klimaatbestendig en met zo min mogelijk afval. De urgentie daarvoor is hoog, maar de middelen, mogelijkheden en uitvoeringskracht op gemeentelijk niveau zijn beperkt, zoals wij ook met elkaar constateerden tijdens de tussentijdse evaluatie van het Deelakkoord Duurzaamheid. Als gemeente stimuleren en faciliteren we de inwoners, ondernemers en instellingen om te verduurzamen. En daarnaast stellen we kaders, bijvoorbeeld met de Transitievisie Warmte. In de Regionale Energie Strategie beschrijven we samen met de regio hoe wij elektriciteit en warmte op een duurzame wijze opwekken. In de komende periode zal het vooral van belang zijn om aanvullende financieringsmogelijkheden zoals subsidies verder te verkennen en om gezamenlijk te bepalen op welke manier wij met de beschikbare middelen een zo groot mogelijke impact kunnen hebben op de verduurzaming van onze stad.
Inclusieve stad
Amersfoort wil een inclusieve en gastvrije stad zijn, waarin iedereen naar zijn of haar kunnen mee kan doen, zichzelf kan zijn en waarin gelijkwaardigheid en kansengelijkheid centraal staan. Daarbij bieden wij aan mensen die dat nodig hebben passende zorg en ondersteuning.
Met het Beleidskader Inclusieve Stad hebben wij een stevige basis gelegd voor ons brede sociaal beleid. Het vergroten van weerbaarheid, focus op positieve gezondheid en het samenleven op een gezonde, actieve en prettige wijze staat daarbij voorop. Juist die onderdelen waren in de afgelopen twee jaar waarin wij op en af te maken hadden met coronamaatregelen lastiger te organiseren. In de corona-periode werden kwetsbaarheden en de kansenongelijkheid groter. Daar zullen wij in de komende tijd extra aandacht voor moeten hebben.
In 2021 oordeelde de arbitragecommissie dat gemeenten landelijk in 2022 netto € 1,3 miljard structureel tekort komen op de budgetten jeugdzorg. Dankzij een succesvolle lobby krijgen gemeenten nu extra middelen om meerjarig de (transformatie van de) hulp aan kinderen, jongeren en gezinnen te versterken. Met die extra middelen kunnen we noodzakelijke investeringen doen in de hervorming van de jeugdzorg. En kan er verder ingezet worden op preventie, een belangrijke manier om te blijven werken aan de betaalbaarheid en toegankelijkheid van zorg en ondersteuning.
Rusthof
In 2021 kregen wij ook te maken met de gebeurtenis op Rusthof, waarbij een groep mensen onderzoek heeft gedaan naar energieën op de begraafplaats. Daarvoor had nooit toestemming verleend mogen worden en wij begrijpen dat daarmee het vertrouwen van veel mensen geschaad is, met name van nabestaanden die hun dierbare op Rusthof begraven hebben. De Nationale ombudsman heeft duidelijke conclusies getrokken over ons handelen. Met zijn aanbevelingen zijn wij aan de slag gegaan, waarbij het voornaamste doel is om het vertrouwen te herstellen.
Financieel resultaat
De begroting 2021 was sluitend. De jaarrekening laat een plus zien van € 52 miljoen. Dit heeft een aantal belangrijke oorzaken. Zo hebben we bij de jaarrekening 2020 een verliesvoorziening moeten treffen voor Bovenduist. Nu uw Raad het besluit genomen heeft om daar te gaan bouwen, valt deze voorziening in deze jaarrekening weer vrij. Daarnaast vallen de twee verliesvoorzieningen voor Podium en Vathorst deels vrij. Dit zorgt samen voor een positieve bijdrage aan het rekeningresultaat van bijna € 13,3 miljoen. Belangrijke factor is daarnaast corona. We hebben in het afgelopen jaar van het Rijk geld gekregen om de negatieve gevolgen van corona tegen te gaan (onder andere voor de Tijdelijke Overbruggingsregeling Zelfstandige Ondernemers en de Tijdelijke Ondersteuning Noodzakelijke Kosten), wat we niet allemaal uitgegeven hebben. Deze twee onderdelen dragen voor € 4,7 miljoen bij aan het resultaat. Ook zien we dat, mede als gevolg van corona, een aantal projecten niet (volledig) tot uitvoering is gekomen. Dat leidt verspreid door de jaarrekening tot financiële voordelen ten opzichte van de begroting. Daarnaast houden we ook dit jaar nog geld over op het onderdeel 'beschermd wonen' binnen het sociaal domein (€ 7 miljoen; dit voordeel loopt de komende jaren wel af). En zoals elk jaar hebben we ook in 2021 bij de decembercirculaire van het gemeentefonds nog extra middelen gekregen voor taken, die we in de laatste week van 2021 niet meer uit konden geven. Samen met andere ontwikkelingen in het gemeentefonds zorgt dit voor € 5 miljoen voordeel. De belastingen en heffingen (OZB, precariobelasting en rioolheffingen) leidden tot een voordeel van € 1,5 miljoen. Bij met name de investeringen zien we dat een aantal investeringen achter blijft, mede ook doordat de uitvoeringskracht van de organisatie grenzen kent. Daarnaast zien we net als de voorgaande jaren dat er geld over blijft bij de bouwleges (per saldo € 1,1 miljoen) doordat er meer aanvragen waren, en dat de verkoop van vastgoed, wat zich lastig laat plannen, een voordeel heeft opgeleverd van € 2,1 miljoen.
Voorbereiden op de toekomst
De opgaven waarmee wij de afgelopen jaren aan de slag zijn gegaan, reiken verder dan deze raadsperiode. Omdat wij het van belang vinden dat er een blijvend verschil gemaakt kan worden binnen de groeiende, duurzame en inclusieve stad is in 2021 een ambtelijke verkenning van start gegaan, om structurele financiële ruimte te vinden. Want alhoewel wij deze jaarrekening met forse zwarte cijfers sluiten, hebben wij meerjarig onvoldoende middelen om alle opgaven voor onze stad aan te kunnen pakken.
Naast het nemen van financiële maatregelen zal het in de komende periode van belang blijven om samenwerking te zoeken met regio, provincie en rijk. Alleen gezamenlijk en met ondersteuning van andere overheden kunnen verduurzamings- en verstedelijkingsvraagstukken effectief van antwoorden worden voorzien. Actief in beeld blijven richting provincie en rijk blijft daarvoor belangrijk, zeker nu het nieuwe kabinet haar middelen steeds vaker verdeelt met fondsen zoals het Volkshuisvestingsfonds en de Woningbouwimpuls. Inzet op lobby loont, zo hebben we het afgelopen jaar gezien toen het rijk een woondeal met regio Amersfoort sloot, en toen Amersfoort werd toegevoegd als grootschalige ontwikkellocatie in het kader van de uitvoering van de Nationale Omgevingsvisie. Blijvend inzetten op die lobby, al naar gelang de opgave vanuit samenwerkingsverbanden (regionaal en soms juist op grotere schaal) of alleen, is dan ook essentieel. Een brede verstedelijkingsstrategie en visie op de lange termijn is daarbij van groot belang.