Risicomanagement en weerstandsvermogen

De gemeente wil inzicht krijgen in de risico’s waardoor we adequate maatregelen kunnen treffen. We streven er naar dat het optreden van risico’s zo weinig mogelijk effect heeft op de uitvoering van het bestaande beleid en het bereiken van doelen. Dit doet Amersfoort door maatregelen te treffen ter voorkoming of beperking van risico’s, het risicobewustzijn van medewerkers te stimuleren en het weerstandsvermogen te bepalen. Het weerstandsvermogen geeft inzicht in hoeverre de gemeente in staat is ('voldoende vet op de botten heeft') om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen.
Deze paragraaf bestaat uit de financiële risico's (weerstandsvermogen: beschikbare en benodigde weerstandscapaciteit).
Naast de financiële risico’s zijn er ook andere niet-financiële risico’s. Deze zijn hier niet in meegenomen. We zijn medio 2021 gestart met een traject van risicosessies met organisatie en college. Wij verwachten dat dit traject een goede basis vormt om de belangrijkste niet-financiële risico’s op te nemen in de begroting 2023.

Ter voorbereiding op de jaarrekening is een actualisatie van de risico-inventarisatie uitgevoerd. Risico’s met financiële effecten worden meegenomen bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit. De belangrijkste risico’s per programma kunt u ook terugvinden bij de programma’s zelf.
Bewustwording van risico’s is een belangrijke stap in het beheersen van risico’s. Regelmatig moeten we stilstaan bij onze doelstellingen van beleid, programma of project. En nadenken welke risico's het bereiken van deze doelstellingen van beleid in de weg staan. Pas als we onze risico's kennen, kunnen we ook gepaste maatregelen treffen. Hierdoor zijn we als organisatie beter in staat onze doelstellingen te realiseren.

Ons financiële risicoprofiel bepaalt onze benodigde weerstandscapaciteit. Dit is het bedrag dat nodig is om de financiële gevolgen van de risico’s op te vangen. Aangezien niet alle risico’s tegelijkertijd en in maximale opvang optreden, wordt gebruik gemaakt van een simulatie-methode om de hoogte van het benodigde weerstandsvermogen te bepalen.
Deze benodigde weerstandscapaciteit bedraagt, bij een zekerheidspercentage van 90%, € 39,1 miljoen. Dit betekent dat we met 90% zekerheid kunnen zeggen dat het totale risicobedrag tussen de € 0 en € 39,1 miljoen uitkomt. Dit bedrag hebben we nodig als tijdelijke overbrugging om onze risico’s financieel op te vangen. Wel dienen we, als de risico's zich voordoen, incidentele of structurele maatregelen te treffen om de gevolgen van de risico's op te vangen.
Onderstaande tabel laat zien hoe de benodigde weerstandscapaciteit vanuit de verschillende programma’s is opgebouwd.

Tabel: PW.01 Benodigde weerstandscapaciteit   
(x € mln.)

Ten opzichte van de vorige inventarisatie (begroting 2022) is de benodigde weerstandscapaciteit toegenomen met € 6,3 miljoen. Dit houdt voornamelijk verband met:

• De nieuwe grondexploitatie Kop van Isselt - ROVA, welke een benodigde weerstandscapaciteit heeft van € 5,8 miljoen.
• Daarnaast zijn diverse grotere mutaties weergegeven in tabel PW.02a.

In november 2021 heeft de Hoge Raad een uitspraak gedaan over de verkoop van vastgoed en bouwgrond, het zogenaamde Didam-arrest. De gemeente beraadt zich op wat de consequenties zijn van dit arrest, inclusief de mogelijke gevolgen voor de benodigde weerstandscapaciteit. In afwachting van de uitkomsten, is geen weerstandscapaciteit opgenomen en wordt volstaan met deze toelichting.
Voor nadere toelichting wordt verwezen naar de paragraaf Grondbeleid.
In de jaarrekening 2021 zijn ook de risico’s met betrekking tot corona opgenomen. Dit betreft een beperkt financieel risico voor de gemeente (€ 1 miljoen). Over 2020 en 2021 heeft de Rijksoverheid afdoende middelen beschikbaar gesteld om de diverse gemeentelijke coronamaatregelen te kunnen uitvoeren. Op onderdelen zoals straatparkeren of precariobelasting loopt de gemeente inkomsten mis als gevolg van corona. Hiertegenover staat de afspraak met het Rijk dat hiervoor compensatie verstrekt wordt. Op een beperkt aantal terreinen ziet de gemeente nog enkele financiële coronarisico’s. In de inleiding van deze jaarrekening en in het hoofdstuk financieel resultaat staat een uitgebreide toelichting op de financiële effecten van corona opgenomen.

Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste tien financiële risico’s van de gemeente Amersfoort. Het gaat hier om de belangrijkste risico's gerangschikt naar financiële impact op de benodigde weerstandscapaciteit. De kans dat het risico optreedt bepaalt samen met het financiële gevolg de impact van het risico op het risicoprofiel.

Tabel: PW.02 Top 10 belangrijkste financiële risico's   
(x € mln.)

Tabel: PW.02a Risico's met grootste mutaties in de benodigde weerstandscapaciteit
(x € mln.)

Meerjarenperspectief
De benodigde weerstandscapaciteit zal in de komende jaren naar verwachting afnemen van € 39,1 miljoen in 2022 naar € 36,2 miljoen in 2025.
In de opbouw van de benodigde weerstandscapaciteit wordt onderscheid gemaakt tussen enerzijds de grondexploitaties en anderzijds de overige (programma) risico's.
De daling in het meerjarenperspectief wordt grotendeels veroorzaakt door de afname in de benodigde weerstandscapaciteit voor de grondexploitaties. De basis voor het meerjarenperspectief van de grondexploitaties is het eind 2021 geactualiseerde meerjarenprogramma grondexploitaties (MPG). Het MPG laat voor de bestaande grondexploitaties op termijn een daling zien van het weerstandsvermogen (van € 17,8 miljoen in 2022 naar € 14,1 miljoen in 2025). Voor het merendeel van de grondexploitaties geldt dat in de loop der jaren het risicoprofiel daalt en daarmee de benodigde weerstandscapaciteit.
In dit geactualiseerde meerjarenprogramma worden nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen niet meegenomen. Toch kunnen deze ontwikkelingen, bijvoorbeeld Bovenduist een substantieel risico-profiel met zich meebrengen, afhankelijk van de gekozen ontwikkelstrategie. Omdat deze strategie nog niet vastligt en ook andere ruimtelijke en financiële kaders niet zijn vastgesteld, zijn deze toekomstige risico's buiten beschouwing gelaten.
De mogelijke effecten van het coronarisico zijn bij deze herziening per project verwerkt (onder andere middels de vastgestelde parameters). Een nadere toelichting op de risico's van de grondexploitaties staat opgenomen in het MPG.

Voor de overige (programma) risico's wordt een lichte stijging verwacht van € 21,4 miljoen in 2022 naar € 22,1 miljoen in 2025.

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de saldireserve en het vrije deel van de reserve sociaal domein. Deze reserves kunnen we inzetten om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen.

Tabel: PW.03 Beschikbare weerstandscapaciteit   
(x € mln.)

Als indicator gebruiken we het weerstandsvermogen. Het weerstandsvermogen is de beschikbare weerstandscapaciteit gedeeld door de benodigde weerstandscapaciteit. Met andere woorden: het bedrag dat we aan reserves beschikbaar hebben om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen, gedeeld door het bedrag dat we op basis van ons risicoprofiel nodig hebben. Deze ratio moet eigenlijk conform de door uw Raad vastgestelde ijkpunten tussen de 1,2 en 1,5 liggen. Nu heeft uw Raad bij de Kadernota besloten dat de weerstandsratio voor de jaarschijven 2022 en 2023 minimaal de ratio van 1,0 moet hebben.
Onderstaande tabel geeft de vergelijking van de weerstandsratio eind 2021 met de jaarrekening 2020 en begroting 2022 (is actualisatie in augustus 2021).
Het financieel resultaat na bestemming en overheveling over het jaar 2021 komt vermoedelijk uit rond de € 36 miljoen. Wanneer dit bedrag in de saldireserve gestort zou worden, levert dat bij een gelijkblijvend risicoprofiel een weerstandsratio op van 2,1.

Tabel: PW.04 Verloop van het weerstandsvermogen   
(x € mln)